NE/Prabhupada 0819 - आश्रम भनेको आध्यात्मिक संस्कार सिक्ने वातावरण
Lecture on SB 2.1.2-5 -- Montreal, October 23, 1968
प्रभुपादः श्रोतव्यादीनि राजेन्द्र नृणां सन्ति सहस्रशः अपश्यतां आत्मतत्वं गृहेषु गृहमेधिनाम् ।। (श्रीमद्भागवतम् २।१।२) तिनीहरूकै विषयवस्तुका बारेमा, जो अति नै आसक्त छन् पारिवारिक गतिविधिहरूमा, गृहेषु गृहमेधिनाम् । गृहमेधि भनेको घरलाई नै आफ्ना गतिविधिहरूको केन्द्रविन्दु बनाउने मानिस हो । उसलाई गृहमेधि भनिन्छ । यो सम्बन्धमा दुईओटा शब्दहरू प्रयोग हुन्छन् । एउटा शब्द गृहस्थ हो र अर्को शब्द गृहमेधि हो । यी दुई शब्दहरूको महत्व के छ ? गृहस्थ भनेको... गृहस्थ मात्र होइन । यसलाई गृहस्थ–आश्रम भनिन्छ । जब हामी आश्रमको कुरा गर्दछौँ, यसको आध्यात्मिक सम्बन्ध हुन्छ । त्यसकारण, वर्णाश्रम धर्मका यी सबै चार आश्रमहरू – ब्रह्मचारी आश्रम, गृहस्थ आश्रम, वानप्रस्थ आश्रम र संन्यास आश्रम । आश्रम । आश्रम भनेको...जबजब...आजभोलि तपाईंहरूको देशमा पनि यो शब्द अलिअलि प्रसिद्ध भएको छ । आश्रम भनेको आध्यात्मिक संस्कार सिक्ने वातावरण हो । साधारणतया, हामी यो बुझ्दछौँ । र यहाँ पनि अनेकौँ योग आश्रमहरू खुलेका छन् । मैले न्यूयोर्कमा यस्ता अनेकौँ आश्रमहरू देखेको छु । “न्यूयोर्क योग आश्रम,” “योग समाज,” इत्यादि । आश्रम भनेको आध्यात्मिक सम्बन्ध हुने स्थान हो । मानिस गृहस्थ होस् वा जेसुकै होस् यसले फरक पार्दैन...गृहस्थ भनेको परिवार, श्रीमती तथा सन्तानहरूसँग बस्ने मानिस भन्ने बुझिन्छ । त्यसकारण, परिवार तथा सन्तानहरूसँग बस्दैमा जीवनमा आध्यात्मिक प्रगति गर्न सकिँदैन भन्नु गलत हो । त्यो अयोग्यता होइन किनभने आखिर सबैले आफ्ना पिता र माताबाट नै जन्म लिने हो । त्यसकारण, सम्पूर्ण महान् आचार्यहरू तथा महान् आध्यात्मिक सन्तहरू आखिर सबैजना आफ्ना पिता तथा माताबाट नै उत्पन्न भएका हुन् । त्यसकारण, पिता र माताको समागमबिना कुनै महान् आत्मा जन्माउने सम्भावना पनि हुँदैन । इतिहासमा यस्ता अनेकौँ महान् पुरुषहरू प्रकट भएका थिए । जस्तैः शंकराचार्य, प्रभु यशु ख्रीष्ट, रामानुजाचार्य आदि । उहाँहरूको वंश पनि त्यति धेरै उच्च थिएन, तापनि उहाँहरूले पनि गृहस्थ अर्थात् पिता र माताबाट नै जन्म लिनुभएको थियो । त्यसकारण, गृहस्थ अर्थात् गृहस्थ जीवन भनेको कुनै अयोग्यता होइन । हामीले सोच्नुहुँदैन कि केवल ब्रह्मचारी अथवा संन्यासीहरू, तिनीहरू आध्यात्मिक स्तरमा पुग्न सक्दछन्, जबकी आफ्नी श्रीमती तथा सन्तानहरूसँग बस्ने मानिसहरूले सक्दैनन् । यो सत्य होइन । श्रीचैतन्य महाप्रभुले चैतन्य चरितामृतमा स्पष्ट रुपले उल्लेख गर्नुभएको छ कि किबा विप्र, किबा न्यासी, शूद्र केने नय येइ कृष्णतत्ववेत्ता सेइ गुरु हय ।। (श्रीचैतन्य चरितामृत मध्यलीला ८।१२८) श्रीचैतन्य महाप्रभुले भन्नुभयो,“यसले केही पनि फरक पार्दैन, मानिस या त गृहस्थ होस्, अथवा संन्यासी अथवा ब्राह्मण होस् अथवा ब्राह्मण नहोस् । यसले केही फरक पार्दैन । केवल यदि कोही कृष्णभावनाभावित छ भने, यदि ऊ कृष्णभावनामा विकसित भएको छ भने, त्यसपछि ऊ, मेरो मतलब, गुरु बन्न योग्य हुन्छ । येइ कृष्णतत्ववेत्ता सेइ गुरु हय (चैतन्य चरितामृत ८।१२८) । तत्व–वेत्ता भनेको कृष्णको विज्ञानलाई बुझ्ने मानिस हो । त्यसको अर्थ पूर्णतः कृष्णभावनाभावित हुनु हो । सेइ गुरु हय । सेइ भनेको “ऊ” हो । गुरु भनेको “आध्यात्मिक शिक्षक” हो । गुरुले भन्नुहुन्न कि “मानिस संन्यासी अथवा ब्रह्मचारी बन्नुपर्दछ । त्यसपछि, उसले...” होइन । तर यहाँ गृहस्थ होइन गृहमेधि भन्ने शब्द प्रयोग भएको छ । गृहस्थलाई बहिष्कार गरिएको छैन । यदि कोही आफ्नी पत्नी तथा सन्तानहरूसँग नियमपूर्वक बस्दछ भने त्यो अयोग्यता होइन । तर गृहमेधि, गृहमेधि भनेको ऊसँग आध्यात्मिक जीवनबारे कुनै उच्च ज्ञान अथवा उच्च विचार छैन । केवल कुकुर र बिरालोजस्तै आफ्नी श्रीमती तथा सन्तानसँग बस्ने मानिसलाई गृहमेधि भनिन्छ । गृहमेधि तथा गृहस्थ, यी दुई शब्दहरूबीच भएको भिन्नता यही हो ।